باغ تاریخی فین کاشان از زیباترین و مشهورترین باغهای ایرانی است. این باغ با سروهای بلند و با شکوه و جویهایی با فوارههای کوچک که در همه جای باغ گستردهاند همراه با عمارتها و کوشکهای تاریخی زیبا و متعدد، نگینی درخشان و شگفت انگیز در شهر نسبتاً گرم و خشک کاشان است.
این باغ در منتهی الیه جنوب غربی شهر کاشان قرار دارد و از چشمه معروف سلیمانیه که مظهر آن با فاصله کمی در بالا دست باغ است مشروب میگردد. سابقه ی تاریخی این باغ را میتوان منتسب به باغی دانست که طبق متون تاریخی از قرون اولیه ی اسلامی وجود داشته و پس از زلزله ی سال 982 هـ.ق کاشان رو به ویرانی و نابودی گراییده و محل آن اکنون به باغ کهنه معروف است. باغ فعلی به دستور شاه عباس اول صفوی که علاقه زیادی به کاشان داشته است در حدود سال ١٠٠٠ هـ.ق و در محلی در بالا دست باغ کهنه و نزدیک آن، در مجاورت چشمه سلیمانیه بنا گردیده و در طول دورههای بعدی نیز عمارتهای متعددی به آن اضافه شده است.
باغ فین که در حدود ٢٣٠٠٠ متر مربع مساحت دارد، با برج و بارویی مستحکم همراه با عمارت با شکوه و دو طبقه سردر ورودی، محصور گردیده است. فضای سبز درون باغ با خیابان کشیهایی که مسیر جویهای آب با فوارههای کوچک زیبا در میان آنها تعبیه شدهاند، به چهار بخش یا چهار باغ تقسیم شده است. درختان بلند و سر به فلک کشیده سرو با عمری چند صد ساله و سیستم آبرسانی دقیق و منحصر به فرد و نحوه تنظیم فوران فوارههای جویها از جمله ویژگیهای بازرو مهم این باغ به شمار میروند.
در مرکزیت باغ کوشک بزرگ میانی که از بناهای اولیه باغ است قرار دارد و در مرکز آن حوضی است که آب از درون آن میجوشد و از طریق جویها به سایر نقاط باغ منتقل میگردد. با توجه به شکل خاص مسیر، حرکت آب از کانال زیرزمینی به درون حوض، این کوشک به نام شترگلو نیز خوانده میشود. در دو طرف این کوشک و بر روی محور میانی اصلی باغ دو حوض وسیع ساخته شده است.
تالار شاهنشین و حوض پیش روی آن که آب از سوراخهای کف آن به بالا فوران میکند و به حوض جوش معروف شده است به همراه یک کوشک زیبا با تزئینات نقاشی در سقف و حوضی در میان، از بناهای دیگر این باغ هستند که در دوره قاجاری بنا شدهاند. دو باب حمام در مجاورت یکدیگر در یکی از اضلاع باغ ساخته شدهاند. در یک طرف محور میانی شرقی و غربی باغ نیز یک مجموعه اتاق که چند سالی است کاربری کتابخانه دارد و در طرف دیگر، موزه باغ فین، ساخته شده به سال 1346، قرار دارند. در این موزه اشیاء گرانبها و ارزشمندی از تاریخ و تمدن ایران به نمایش گذاشته شده است.
باغ فین در سالهای انتهایی دوره صفویه و در اثر حوادث مختلفی همچون حمله افاغنه به ایران و نیز زلزله ویرانگر سال ١١٩٢ هـ.ق دچار خرابی های فراوان گردید ولی با عنایتی که حکام دورههای بعدی به آن داشتند، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. خلوت کریم خانی که ساختمانی است مسکونی، در دوره زندیه و در زمان کریم خان زند احداث شد. در دوره قاجاریه و با به قدرت رسیدن فتحعلی شاه و نظر و توجهی که این پادشاه به آنجا کرد، باغ دوباره اهمیت خود را بازیافت. فتحعلی شاه بر اثر دلبستگیهایی که به صفای باغ و زیباییهای چشمه فین داشت، دستور داد تا همزمان با ساخت مسجد مدرسه عظیم و زیبای سلطانی در کاشان، خرابی های باغ را مرمت نموده و آنجا را زینت و آرایشی شاهانه بدهند. در مدتی که این مکان در حال تعمیرات و نوسازی بود خود شخصاً برای سرکشی و تفرج در باغ حاضر میشد تا اینکه در سال 1226 هـ.ش مرمت آن به پایان رسید. عمده ترین افزودههای دوران فتحعلی شاه به باغ فین عبارتند از:
نقاشیهایی که در شترگلوی صفوی به بنا افزوده شد، ساخت یکی از حمامهای باغ به همراه مرمت حمام قدیمی آن، ساخت عمارت شترگلوی قاجاری (فتحعلی شاهی) در سمت جنوب غربی باغ و ایجاد خلوت نظام الدوله (حرمسرا) توسط دامادش علی محمد خان نظام الدوله.
این باغ در طول تاریخ میزبان وقایع مهمی چون تاجگذاری شاه اسماعیل اول و شاه عباس دوم صفوی بوده است ولی مهمترین رویدادی که در باغ تاریخی فین اتفاق افتاده، شهادت تأسف بار میرزا تقی خان امیرکبیر در سال 1230 هـ.ش در حمام باغ است. امیرکبیر روزهای پایانی عمر خویش را در این باغ و در تبعید زندگی میکرد. حکم قتل وی که با تلاش بدخواهانش توسط ناصرالدین شاه قاجار صادر گردید، هنگامی که وی در حمام باغ، مشغول استحمام بود، با بریدن رگ دست ایشان اجرا گردید.
حیف این باغ کز جفای فلک مقتل میرزا تقی خان شد
باغ تاریخی فین به شماره 238 در تاریخ 15/9/1314 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این باغ به همراه هشت باغ دیگر ایران در سال ١٣٩٠ و با ارسال پرونده ای به نام باغ ایرانی به سازمان یونسکو در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید.