در جنوب کاشان و در فاصله حدود 80 کیلومتری، در دامنه کوه کرکس، روستایی به نام ابیانه واقع شده است. این روستا را به سبب اعتبار آثار و بناهای تاریخی پر تنوعش، باید از زمره استثنایی ‏ترین روستاهای ایران به شمار آورد.
ابیانه نقطه‌ای خوش منظره و خوش آب و هوا می‌باشد که دارای موقعیت طبیعی مساعد و نیز قدمت تاریخی چهار هزار ساله می‌باشد. در دوره صفویه، هنگامی که شاهان صفوی برای ییلاق به نطنز می ‌رفتند، بسیاری از نزدیکان آن‌ها و درباریان ترجیح می ‌دادند در این روستا اقامت نمایند. در زبان محلی به ابیانه، ویونا (Viuna) می‌گویند. وی (Vi) به معنای بید و ویانه (Viyane) به معنای بیدستان است و دلیل انتخاب این نام، به گذشته ابیانه برمی‌گردد که سابق بر این، بیدستان بوده است. در طول زمان، ویونا به اویانه و سپس به ابیانه تغییر یافته است.
بافت ساختاری خانه های روستا، حلزونی شکل بوده که مربوط به سه دوره سلجوقیه، صفویه و قاجاریه می‌باشد. بیشتر خانه ها به شکل مکعب با درب و پنجره مشبک چوبی ساخته شده که به صورت پلکانی بر روی هم قرار گرفته است. ساختمان‌های کهن روستا، با پوششی از خاک سرخ رنگ، در شیب یکنواخت دامنه خاکستری کوه، چون شعله های رقصنده آتش بر دل خاکستر دیده می‌شود. این خاک سرخ، خاصیتی در بر دارد که هر چه باران بخورد محکم‌تر می‌شود.
زبان مردم ابیانه، فارسی با لهجه خاص ابیانه‌ای است که با لهجه‏‌های متداول در مناطق دیگر، بسیار متفاوت می‌باشد. پوشیدن لباس سنتی، هنوز هم میان اهالی این روستا رواج دارد و در حفظ آن تأکید و تعصب خاصی را از خود نشان می‏‌دهند. مردان، شلوار گشاد و درازی از پارچه سیاه و زنان نیز از پیراهن بلندی از پارچه‏ های گلدار و رنگارنگ استفاده می‌نمایند. علاوه بر این، زن‌های ابیانه معمولاً چارقدهای سفیدرنگی بر سر می‌گذارند.
مهمترین بنا و اثر تاریخی این روستا، مسجد جامع بوده و قدیمی ترین اثر تاریخی این مسجد نیز منبر چوبی منبت‏کاری آن است که در سال ۴۶۶ هجری قمری احداث شد. مسجد قدیمی دیگر ابیانه، مسجد برزله است که دارای فضای دلبازی بوده که روی پایه درب بخش شرقی این مسجد، سال ۷۰۱ هـ.ق حک شده که نشان دهنده آن است که این بنا مربوط به دوره ایلخانان می‌باشد. مسجد تاریخی دیگر ابیانه، مسجد حاجتگاه است که کنار صخره‌ها و در کوهستان بنا شده و بر در ورودی شبستان آن تاریخ ۹۵۲ هـ.ق مشاهده می‏‌شود. آتشکده‌ای نیز به نام آتشکده هارپارک در این روستا واقع است. این آتشکده را نمونه‌ای از معابد زرتشتی دانسته‌اند که در جوامع کوهستانی ساخته می‌شد.
خانه‌های روستا تماماً بر روی دامنه پر شیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است. به صورتی که پشت بام مسطح خانه‌های پایین دست، حیاط خانه‌های بالا دست را به وجود آورده است و هیچ دیواری هم آن‌ها را محصور نمی‌سازد. در نتیجه، ابیانه در وهله اول، روستایی چند طبقه به نظر می‌آید که در بعضی موارد تا چهار طبقه آن را می‌توان مشاهده کرد. از خانه های قدیمی ابیانه نیز می توان به خانه غلام نادر شاه و خانه نایب حسین کاشانی اشاره نمود.
علاوه بر این، روستای ابیانه دارای دو زیارتگاه می‌باشد که یکی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا که به گفته اهالی، فرزندان امام موسی کاظم بوده‌اند، و زیارتگاه دیگر روستای ابیانه نیز هینزا نامیده می‌شود.
ابیانه سه قلعه دارد که عبارتند از:
۱- پال همونه یا تخت هامان که در جنوب غربی روستای ابیانه قرار دارد و متعلق به محله بالا و یوسمون است. این قلعه حدود ۲۰۰ سال پیش ساخته شده است. و سند ساخت آن نیز وجود دارد. در این سند سهم افراد در ساخت قلعه مشخص شده است.
۲- هرده که در شمال شرقی روستای ابیانه قرار دارد و به محله هرده تعلق دارد.
۳- پاله که در شمال غربی روستای ابیانه قرار دارد و به محله پل تعلق دارد. این قلعه ها مربوط به دوره های یاغی‌گری بوده که مردم برای حفظ امنیت خود در مقابل یاغی‌های محلی ساخته‌اند و در آن به نوبت کشیک می‌داده‌اند.
ایام نوروز، تاسوعا و عاشورا، بازدید کنندگان زیادی برای دیدن این روستای تاریخی به ابیانه می‌آیند. شغل اصلی مردم ابیانه، کشاورزی، باغداری و دامداری است که با روش های سنتی اداره می‌شود. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند. البته در گذشته، گیوه بافی از جمله مشاغل پر درآمد بانوان ابیانه به شمار می‌رفت، هر چند که امروزه انجام این فعالیت بسیار اندک شده است .
این روستا، هم از طریق جاده کاشان - نطنز و هم از اتوبان کاشان - اصفهان قابلیت دسترسی دارد. از دو راهی مسیر کاشان به نطنز تا ابیانه حدود ۲۲ کیلومتر فاصله است که مسیری زیبا و سرسبز می‌باشد. این مسیر، کاملاً کوهستانی و دره مانند بوده و اطراف آن را باغ‌های پر درخت پوشانده است. روستای تاریخی ابیانه استان اصفهان، در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۸۹، به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.